Szkoła katolicka to szkoła kierowana przez kompetentną władzę kościelną albo kościelną osobę prawną publiczną (diecezję, parafię, zgromadzenie zakonne), albo szkoła, która za katolicką została uznana przez władzę kościelną dokumentem na piśmie. W szkole katolickiej  nauczanie i wychowanie opierają się na zasadach chrześcijańskiej doktryny. Aby  używać nazwy szkoła katolicka niezbędna jest zgoda kompetentnej władzy kościelnej  (kan. 803 KPK).

• misja szkoły katolickiej w świetle nauczania Kościoła,
• podstawowe zadania szkoły katolickiej,
• religijny wymiar wychowania w szkole katolickiej,
• szczególne miejsce katechezy w szkole katolickiej,
• nauczyciel w szkole katolickiej.

Najważniejszymi dokumentami Kościoła poruszającymi problematykę szkół katolickich są: Deklaracja Soboru Watykańskiego II o wychowaniu chrześcijańskim (Gravissimum educationis), Kodeks Prawa Kanonicznego (Kan.793-806), Encyklika Piusa XI o chrześcijańskim wychowaniu młodzieży (Divini illius magistri) , adhortacje Jana Pawła II: O katechizacji w naszych czasach (Catechesi tradendae), O zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym (Familiaris consortio). W Polsce ważnymi dokumentami są też :  Dokumenty Rady Szkół Katolickich oraz Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce.

Szkoła katolicka odwołuje się do chrześcijańskiej wizji człowieka i świata. Jest miejscem integralnego wychowania, ewangelizacji, nauczania, inkulturacji i wdrażania dialogu życia pomiędzy młodymi różnych religii i środowisk społecznych. Jej zadania i program zmierzają do zapewnienia syntezy między kulturą i wiarą z jednej strony oraz wiarą i życiem z drugiej. W tej perspektywie szkoła katolicka jest otwarta dla wszystkich, którzy zaakceptują i podejmą przyjętą ofertę programową. Jednocześnie trzeba pamiętać o jej katolickiej tożsamości. Chodzi o to, aby szkoła ta formowała katolików świadomych swego powołania i miejsca, zarówno w Kościele, jak i we współczesnym społeczeństwie (DKKKwP 94).

Szkoła katolicka od szkoły państwowej winna odróżniać się nie tylko poziomem organizacyjnym  i metodologicznym, lecz także specyficznym ukształtowaniem całości, które zarówno materiał nauczania, jak i  osobę ucznia stawia w szerszych ramach planu Bożego w odniesieniu do człowieka zrealizowanego i przedstawionego w Jezusie Chrystusie. 

Oryginalność i tożsamość katolickiej szkoły, a także jej autentyczny dynamizm, zależy od przyjęcia i włączenia ewangelicznego światła w konkretne życie wspólnoty szkolnej i wszystkich jej członków.  

 

1. Wspomaganie pełnego i integralnego rozwoju osoby w oparciu o wartości chrześcijańskie. 

Uczeń w szkole katolickiej nie tylko rozwija się intelektualnie zdobywając nową wiedzę, ale również kształtuje całą swoją osobowość. Wychowanie i nauczanie powinno dotknąć każdej sfery rozwojowej ucznia (psychicznej, społecznej, fizycznej, kulturologicznej, duchowej). Szkoła katolicka ma być miejscem integralnej formacji osoby przy pomocy wypracowania i przyswojenia kultury ludzkiej w jej różnych formach i wyrazach, miejscem kształcenia do wolności i odpowiedzialności, do smaku piękna i do twórczości artystycznej, do otwarcia wobec innych. U podstaw takiej wizji życia jest Jezus Chrystus i Jego orędzie zbawienia. 

 

2. Podtrzymywanie i rozwijanie łaski wiary otrzymanej na chrzcie świętym poprzez towarzyszenie uczniom na drodze do doskonałości i przygotowanie ich do dawania świadectwa o Chrystusie.

Szkoła katolicka stara się stworzyć w swoim środowisku atmosferę, w której uczeń czuje się zaproszony do podjęcia zobowiązań wynikających z chrztu. Sercem każdej działalności wychowawczej w szkole katolickiej jest Jezus Chrystus, stanowiący wzór, według którego chrześcijanin powinien kształtować swe życie. 

Wychowanie w wierze jest zadaniem obejmującym całe życie, jednak w rozwoju chrześcijańskim są momenty wymagające szczególnej uwagi (inicjacja chrześcijańska, wybór stanu, kryzysy religijne, bolesne doświadczenia). W większości przypadają one na okres nauki w szkole, na wiek młodzieńczy. Szczególnie ważna jest tu rola nauczycieli, którzy w takich chwilach starają się towarzyszyć  uczniowi w niełatwej wędrówce drogą wiary. 

Nauczanie  i wychowanie w wierze prowadzi do syntezy wiary i życia, która ujawnia się  w odważnym dawaniu świadectwa o Chrystusie. 

 

3. Pomoc w rozeznaniu własnej drogi życiowej

Wychowanie w szkole katolickiej  prowadzi do świadomego wyboru swego życiowego powołania, zarówno w sensie zawodu, jak i osobistej drogi życiowej. 

Szczególnie ważnym zadaniem jest odkrycie i wspieranie powołania do służby Bożej. Szkoła dostarcza motywacji popierając klimat wiary, wielkoduszności i służby. Dzięki temu pomaga młodym ludziom wyzwalać się spod presji uwarunkowań, pod naciskiem których odpowiedź na wezwanie Chrystusa jawi się jako naiwność lub rzecz niemożliwa. 

 

4. Zachęcanie ucznia do zaangażowania społecznego i politycznego

Szkoła katolicka poprzez nauczanie i wychowanie oparte na wartościach chrześcijańskich prowadzi ucznia do pełnego zaangażowania w życie społeczne i polityczne kraju, tak by poprzez swoją pracę przyczyniał się do dobra wszystkich. Być wykształconym  znaczy być bardziej przygotowanym do życia: mieć większą zdolność oceny, czym jest życie, co ono ma do zaoferowania i co człowiek może ofiarować rodzinie ludzkiej. Chrześcijanin świadectwem życia zgodnym z Ewangelią buduje społeczność, która opiera się na wartościach najwyższych i uniwersalnych. 

 

5. Prowadzenie ucznia do zaangażowania eklezjalnego

Szkoła katolicka oferując swój program wychowawczy ludziom naszych czasów spełnia ważne zadanie kościelne: kształtowanie chrześcijan odpowiedzialnych za rozwój i misję Kościoła w świecie poprzez zaangażowanie w życie i sprawy Kościoła. Absolwenci szkół katolickich powinni tworzyć grupy animatorów wszelkich ruchów religijnych  w swoich środowiskach. Powinni być zaczynem dobra w świecie. 

 

6. Współpraca z rodzicami mająca na celu jak najlepsze przygotowanie do życia chrześcijańskiego w społeczności ludzkiej 

Szkoła ze swej natury jest instytucją pomocniczą i dopełniającą działalność rodziny                 i Kościoła. Szkoła, rodzina i Kościół tworzą jakby jeden ścisły organizm wychowania chrześcijańskiego. 

Wychowawca w szkole katolickiej inicjuje właściwe kontakty z rodzicami uczniów,            które są konieczne, by wychowawczy wysiłek rodziny i szkoły był harmonijnie kierowany ku konkretnym działaniom.

Program wychowawczy szkoły katolickiej powinien rozwijać się na podstawie koncepcji zaproponowanej przez Sobór Watykański II. Fundamentem takiego programu wychowawczego jest sam Jezus Chrystus: On objawia nowy sens istnienia i przemienia to istnienie czyniąc człowieka zdolnym żyć po Bożemu , czyli myśleć, chcieć i działać według Ewangelii. Wychowawca jest osobą pomagającą uczniowi rozwijać siebie jako nowe stworzenie, którym uczeń stał się przez chrzest święty. 

 

Program wychowawczy szkoły katolickiej cechuje przede wszystkim: 

• wierność ewangelii głoszonej przez Kościół;
• dyscyplina w badaniach nad kulturą i ustalenie odpowiedniej bazy krytycznej w odniesieniu do słusznej autonomii praw i metod badawczych poszczególnych dyscyplin, służących całościowej formacji osoby;
• stopniowanie i dostosowywanie propozycji wychowawczych do różnych sytuacji poszczególnych osób i całych rodzin;
• współodpowiedzialność eklezjalna.

Praca intelektualna wzbogacona  o wymiar religijny prowadzi do zainteresowania solidnym wykonywaniem obowiązków w szkole, umacnia też chrześcijańską formację osobowości. Program wychowawczy powinien być tak skonstruowany, aby uczeń przy pomocy wychowawcy mógł rozwijać w sobie  autentyczne wartości ludzkie: świadomość własnej godności, poczucie odpowiedzialności, ducha solidarności, oddanie dla wspólnego dobra, poczucie sprawiedliwości, uczciwość i prawość. Wszystkie te cechy opierają się na wartościach ewangelicznych wyrażonych w przykazaniach miłości Boga i bliźniego. 

 

Religijny wymiar wychowania w szkole katolickiej w praktyce wyraża się w takim sposobie wychowania, w którym:

• nie szablon, lecz osoba jest w punkcie wyjścia i dojścia;
• harmonijnie łączy się przyrodzoność z nadprzyrodzonością;
• nie ideologia, lecz system wartości obiektywnych i absolutnych stanowią podstawę programu wychowawczego;
• odnosi się do kształtowania całej osobowości: rozumu, uczuć i woli;
• nie lekceważy się wykształcenia formalnego;
• służy się jednostce i całemu społeczeństwu;
• nie oddziela się procesu wychowawczego od nauczania;
• nie występują skrajności (rygoryzm –pobłażliwość);
• istnieje współbrzmienie wszystkich autorytetów;
• istnieją te same prawa moralne, tak dla wychowawcy, jak i dla wychowanka.

Charakter i tożsamość szkoły katolickiej wyrażają się szczególnie w zapewnieniu ważnego miejsca i wysokiego poziomu nauczania religii, a co za tym idzie wychowania religijnego ( Por. DKKKwP 95).

Nauczanie religii mieści się w zakresie ogólnych zadań każdej szkoły, skoro ta dąży do kształtowania człowieka w jego podstawowych wymiarach, z których nie można wykluczyć wymiaru duchowego. Nauczanie religii jest zatem prawem ucznia i jest ponadto bardzo ważnym narzędziem formacji człowieka, w celu doprowadzenia do prawdziwej syntezy wiary i kultury. 

Nauczanie religii jest uzupełnieniem katechezy.   Funkcją  katechezy jest rozwijanie u dzieci i młodzieży postawy religijnej i przekazywanie im żywego, kompletnego poznania prawd wiary. Katecheza pomaga również w świetle Objawienia Bożego rozważać i odpowiadać na nurtujące młodzież pytania, pomaga w rozróżnianiu między prawdą a błędem. 

W szkole katolickiej katecheza ma być w naturalny sposób włączona w życie szkolne, chrześcijańskie wartości stanowią bowiem  centrum, wokół którego organizuje się całe nauczanie.  Nauczanie prawd wiary oraz doktryny katolickiej w szkole katolickiej nie może ograniczyć się jedynie do lekcji religii przewidzianych w programach szkolnych. Powinno ono być udzielane w  sposób dobitny  i systematyczny, aby pomagać uczniowi w osiągnięciu równowagi między kulturą świecką a religijną. Takie nauczanie nie może stawiać sobie za cel tylko przyjęcie umysłem prawdy religijnej, gdyż chodzi o złączenie się całą istotą z Osobą Jezusa Chrystusa. 

Katecheza w szkole katolickiej jest realizowana w różnych formach (pierwsze głoszenie, szkolne nauczanie religii, katechezy, homilie, rekolekcje : DCG 260) i łączy się z katechezą przeprowadzaną w parafiach, w rodzinie, w stowarzyszeniach młodzieżowych. 

 

Nauczycieli do pracy w szkołach katolickich należy dobierać starannie i w sposób szczególny, kierując się nie tylko ich kompetencją zawodową, zdolnościami wychowawczymi i dydaktycznymi, ale także walorami etycznymi  i praktykowaniem życia sakramentalnego (DKKKwP 94). Wykładowcy mają się odznaczać zdrową nauką i prawością życia (KPK kan.803 § 2).

Nauczyciel w szkole katolickiej powinien  zatem w sposób szczególny odznaczać się :

• gruntownym wykształceniem i odpowiednimi kwalifikacjami;  
• wysokim poziomem moralności i etyki;
• ludzką dojrzałością;
• uporządkowanym życiem osobistym;
• spójnością wewnętrzną między wiarą i życiem;
• stałym wzrostem w wierze. 

Należy zatem zapewnić i popierać  stałe kształcenie nauczycieli przez odpowiednie duszpasterstwo. Powinno ono zmierzać  do wzrostu w wierze, która widoczna w życiu staje się ewangelicznym świadectwem. 

 

Opracowała: s. A.M.K.